War Caricatures by Hoffmeister and Peel

Nowy Jork, Stany Zjednoczone maj – czerwiec 1943
Wystawa War Caricatures by Hoffmeister and Peel (Karykatury wojenne Hoffmeistera i Peela) prezentowana była w maju i czerwcu 1943 roku w nowojorskim Museum of Modern Art. Wystawa zapisała się jako prawdopodobnie pierwszy w historii pokaz czeskiej sztuki w MOMA, oraz jedno z nielicznych jednoznacznie antyfaszystowskich wydarzeń zorganizowanych w tej instytucji.

Czescy antyfaszyści

Na wystawie zaprezentowano wybór antynazistowskich i antywojennych karykatur autorstwa dwóch znanych czeskich artystów i antyfaszystów  Adolfa Hoffmeistera i Antonina Pelca (który w czasie pobytu w USA używał pseudonimy Antonin Peel). Obaj byli uciekinierami z okupowanej od marca 1939 roku Czechosłowacji, obaj też należeli do środowiska otwarcie antyfaszystowskich artystek i artystów, które aktywnie działało w Pradze od wczesnych lat 30. Znaczną część jego członkiń i członków stanowiły obywatelki i obywatele Niemiec, którzy po opuszczeniu kraju szukali schronienia w Pradze.

Zarówno Hoffmeister jak i Pelc nie kryli się ze swoimi poglądami  w Czechosłowacji znani byli jako zorientowani lewicowo i społecznie twórcy, słynący z ostrych, satyrycznych karykatur, które jednoznacznie potępiały faszyzm, nazizm, nacjonalizm, nienawiść, przemoc i wojnę. Obaj artyści regularnie prezentowali swoje prace w galeriach, projektowali ulotki i plakaty oraz tworzyli rysunki i ilustracje do gazet i magazynów. Wspólnie wzięli też udział w zorganizowanej w 1934 roku w Pradze Międzynarodowej wystawie karykatury i humoru, której jednoznacznie antyfaszystowski, krytyczny wobec Niemiec i Włoch wydźwięk zwrócił szybko uwagę władz. Po interwencji ambasad obu państw z pokazu zniknęły najbardziej wyraziste i ostre prace autorstwa m.in. Johna Heartfielda i Antonina Pelca.

Po inwazji Niemiec na Czechosłowację Hoffmeister i Pelc uciekli z kraju, najpierw do Francji, a stamtąd, różnymi drogami,  przedostali się do USA. Obaj twórcy kontynuowali swoją działalność artystyczną w Stanach Zjednoczonych  regularnie wystawiali i rysowali karykatury dla prasy. Pelc w szczególności poświęcił się projektowaniu ulotek i plakatów propagandowych, regularnie publikował też swoje ilustracje w magazynach emigracyjnych, Hoffmeister zasłynął z kolei serią objazdowych wykładów na temat wykorzystania sztuki, w szczególności karykatury, jako narzędzia walki i propagandy.

Antyfaszyzm w MOMA

To, że Hoffmeisterowi i Pelcowi udało się zaprezentować swoje antyfaszystowskie karykatury w stroniącym od jednoznacznych deklaracji politycznych MOMA było zapewne w dużej mierze wynikiem znajomości tego pierwszego z legendarnym założycielem i wieloletnim dyrektorem muzeum, Alfredem Barrem. Obaj poznali się podczas wizyty Hoffmeistera w USA 1936 roku i od tego czasu utrzymywali stały kontakt. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym organizacji wystawy była planowana na maj 1943 roku wizyta prezydenta Czechosłowacji na uchodźstwie, Edvard Beneša w Nowym Jorku.

Na wystawie zaprezentowano wybór karykatura i rysunków obu artystów z lat 1941-1943. Prace Pelca są zdecydowanie mroczne, nierzadko w dosłowny sposób obrazują okropieństwa wojny. Obrazy przedstawiające groby, martwe i zdeformowane ciała czy ubrane w wojskowe mundury szkielety podszyte są czarnym humorem i jednoznacznym przekazem politycznym. Wśród pokazanych na wystawie dzieł Pelca znalazł się znany i wielokrotnie reprodukowany rysunek Lidice, który był reakcją artysty na doniesienia o brutalnej likwidacji czeskiej wsi Lidice, której naziści dokonali w czerwcu 1942 roku. Z kolei zaprezentowane w MOMA dzieła Hoffmeistera były o wiele lżejsze i bardziej satyryczne  główną bronią tego artysty w walce z faszyzmem był ostry i celny humor. Jak podsumował to recenzent w „New York Magazine”:

„Hitler podbił Czechosłowację, ale nie może jej uciszyć. Wciąż stawia ona opór za pomocą wszelkiej broni jaką wciąż posiada w swojej zbrojowni. spośród których jedną z najważniejszych jest humor” A. Pravdová, Part 2: Anti-Fascist Caricatures by Adolf Hoffmeister and Antonín Pelc at MoMA in 1943, https://post.at.moma.org/content_items/952-part-2-anti-fascist-caricatures-by-adolf-hoffmeister-and-antonin-pelc-at-moma-in-1943 [dostęp: 29.12.2018].↩︎.

Pokaz okazał się zdecydowanym sukcesem  wystawa przyciągnęła publiczność, a przez kilka tygodni artyści byli nieustannie komplementowani w prasie. Obaj też niemalże natychmiast otrzymali kilkanaście ofert współpracy ze strony mediów i instytucji. Po zamknięciu pokazu w MOMA wystawa prezentowana była w kilku kolejnych lokalizacjach w USA i Kanadzie, w tym m.in. w National Gallery of Canada w Ottawie w sierpniu 1944 roku.