Rewolucyjny Düsseldorf

W nieszczęsnym 1933 roku, wraz z przejęciem władzy przez NSDAP i upadkiem Republiki Weimarskiej, niemieckie środowiska lewicowych intelektualistów i artystów stały się celem inwigilacji, a później – zmasowanych ataków ze strony nowej władzy. Szczególnym przypadkiem jest Düsseldorf, w którym prężnie od lat 20. działała grupa artystów i artystek awangardowych, związanych z Johanną Ey – Das Junge Rheinland (w ramach którego debiutowali i działali m.in. Max Ernst, Otto Dix, Wilhelm Kreis, Adolf Uzarski, Marta Worringer, Arno Breker oraz Karl Schwesig), a później Rheinischen Sezession. Duża część progresywnego artystycznie i ideowo środowiska zjednoczyło się także w lokalnym oddziale ASSO (Assoziation revolutionärer bildender Künstler), czyli Stowarzyszeniu Rewolucyjnych Artystów Wizualnych, które założył Karl Schwesig wraz z Peter Ludwigsem, Gertem Wollheimem i innymi lewicującymi artystami i intelektualistami z Düsseldorfu. W łonie nadreńskiego ASSO zawiązały się liczne inicjatywy z różnych dziedzin sztuki, takich jak np. agitacyjno-propagandowy teatr rewolucyjny Nordwest-ran pod kierownictwem Wolfganga Langhoffa.

Wydarzenia pierwszej połowy lat 30. (w tym, przede wszystkim, upadek Republiki Weimarskiej i dojście Hitlera do władzy) radykalnie ukróciły działalność tego środowiska twórczego w Düsseldorfie. W 1933 roku, Das Junge Rheinland została zdelegalizowana przez nazistowską władzę, pięć lat później oficjalnym dekretem rozwiązano także Rheinischen Sezession, a osoby ze środowiska, które nadal stawiały opór nowej władzy zostały uznane za  „zdegenerowanych”, którym nie wolno uprawiać sztuki. Dzieła sztuki zostały odebrane autorom i kolekcjonerom – część z nich została zniszczona w pokazowych spektaklach władzy, reszta natomiast – drogo sprzedana.

Karl Schwesig, jako znany w mieście jako jawny przeciwnik nazizmu i animator kultury lewicowej, zaangażowany w pomoc prześladowanym po wydarzeniach związanych z podpaleniem Reichstagu – został uznany za jednego z najważniejszych lokalnych wrogów III Rzeszy. Już 11 lipca 1933 roku Schwesig został aresztowany przez Oddziały Szturmowe NSDAP (SA). Przez kilka dni był poddawany ciągłym torturom jako osoba oskarżona o zdradę stanu i przygotowywanie oporu przeciwko nazistom. Następnie artysta został osadzony w więzieniu w Wuppertalu.

Piękna opowieść o okrucieństwie, czyli Schlegelkeller 

Z braku dowodów Schwesiga zwolniono w listopadzie 1934 roku, po szesnastu miesiącach więzienia. Jednak artysta wciąż pozostawał pod stałym nadzorem policji jako osoba jawnie sprzeciwiająca się nazizmowi. Schwesig natychmiast rozpoczął pracę nad swoim pamiętnikiem z więzienia. Wiosną 1935 udało mu się uciec do Belgii, gdzie otrzymał azyl polityczny. Tam kontynuował pracę nad swoim dziełem życia – początkowo skromny pamiętnik przeobraził się szybko w bogato ilustrowane świadectwo przeciwko III Rzeszy. Cykl Schlegelkeller (na który złożyły się wspomnienia oraz około 50 rysunków tuszem, które sugestywnie przedstawiały brutalność SA skierowaną wobec przeciwników politycznych i mniejszości) Schwesig ukończył w 1936 roku, doskonale zdając sobie sprawę z siły, jaką ma jego praca. Co więcej, zilustrowanie wspomnień było wykonaniem cynicznego polecenia, jakie wydał artyście jeden z oficerów SA:

Przyjrzyj się temu dobrze, abyś mógł później namalować piękną opowieść o okrucieństwie Oryg. „Sieh dir das genau an, damit du später mal ein schönes greuelmärchen malen kannst”, cyt. za: K. Schwesig, Schlegelkeller, Düsseldorf 1983, s. 146.↩︎.

Aby spisane i zilustrowane wspomnienia odegrały swoją rolę, musiały zostać wystawione – Schwesig pragnął, aby stały się jasną przestrogą przed pobłażliwym traktowaniem Hitlera przez ówczesną Europę. Ostatecznie, przed wojną, cykl Schlegelkeller udało się zaprezentować trzykrotnie – w 1936 roku w Brukseli i Amsterdamie, a w 1937 roku w Moskwie. W 1939 roku pojawiła się propozycja, aby część cyklu przedrukował amerykański magazyn „LIFE” – jako dobitne świadectwo nazistowskich zbrodni popełnionych jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej, jednak z niewiadomych przyczyn wydawnictwo ostatecznie odmówiło jego publikacji.

Schwesig, który po wielu latach tułaczki po Europie i ówczesnych nazistowskich obozach pracy, zmarł w 1955 roku. Przed śmiercią zdążył zaangażować się w próby odbudowy środowiska artystycznego w powojennym Düsseldorfie.

W 1983 roku, z inicjatywy düsseldorfskiej galerii Remmert und Barth został wydany album Schlegelkeller z przedmową Heinricha Manna.