Po/Wy/Miary

Pawilon Czterech Kopuł - Muzeum Narodowe we Wrocławiu 7 września - 24 listopada 2019
Trójka artystów – Dorota Nieznalska, Jörg Herold, Katarina Pirak Sikku – podąża śladem pseudonaukowych antropologicznych badań wykorzystywanych do celów skierowanych przeciwko człowiekowi i przy pomocy sztuki próbuje odpowiedzieć na pytania, jak wytłumaczyć powszechne resentymenty przeciwko obcym, ich trwałość i aktualność.

Punktem wyjścia wystawy jest wieloczłonowa instalacja Doroty Nieznalskiej, która powstała jako efekt badań artystki w archiwum Instytutu Niemieckich Prac na Wschodzie (Institutfür Deutsche Ostarbeit IDO), założonego przez Generalnego Gubernatora Hansa Franka w Krakowie w 1940r. Jedna z sekcji tego instytutu zajmowała się naukowym opracowaniem danych antropologicznych różnych grup etnicznych mieszkających na południu i wschodzie okupowanej Polski. Zebrane za pomocą pomiarów, ankiet, fotografii części ciała i badań lekarskich dokumenty miały służyć udowodnieniu, że wybrane grupy nie nadają się do germanizacji i w związku z tym niektóre z nich powinny ulec likwidacji. Pseudonaukowy charakter tych badań nie był niczym innym tylko przygotowaniem do Zagłady.

Nieznalska od lat podąża ścieżkami badania przemocy w historii oraz współczesności. To właśnie jej zaawansowane studia materiałów IDO stały się inspiracją do stworzenia koncepcji wystawy „po/wy/miary”. Również Jörg Herold archeolog-dokumentalista po zapoznaniu się z działaniami Nieznalskiej postanowił stworzyć nową pracę, która z jednej strony byłaby pewnego rodzaju rozszerzeniem prac polskiej artystki, a z drugiej symbolicznym dokończeniem badań naukowców pracujących dla nazistowskiego instytutu. Herold od 2006 r. wielokrotnie podejmował w swoich pracach tematykę badań ras, nawiązując do wywodów XIX-wiecznych teoretyków: niemieckiego antropologa J. F. Blumenbacha czy włoskiego psychiatry i kryminaloga C. Lombrosa.
Obok jego nowej site-specific instalacji na wystawie zaprezentowane zostaną dwie wcześniejsze realizacje artysty: wielowątkowa interdyscyplinarna praca Das Kaukasische – Eine Nachlesezu Empfindungen des Herrn Blumenbach (Kaukaskie – rezultaty odczuć pana Blumenbacha) i instalacja malarska Körperzeigt Seele – Herr Lombroso siehtdasBöse (Ciało uwidacznia duszę – pan Lombroso widzi zło).

Polsko-niemiecką perspektywę poszerzy prezentacja prac Katariny Pirak Sikku ze Szwecji. Artystka, badając historię swojej rodziny, należącej do grupy etnicznej Saamów, dotarła do archiwów Państwowego Instytutu Higieny Rasy w Uppsali – instytucji, która swoją działalność rozpoczęła już w roku 1922 i była pierwszą placówką na świecie zajmująca się naukowym rasizmem. Opracowane tam zestawienie cech typowych dla czystej szwedzkiej rasy stało się podstawą do prowadzenia przymusowej sterylizacji osób z niesprawnością intelektualną oraz przedstawicieli tzw. ras gorszych – w tym również Saamów. Pirak Sikku w nowej realizacji  – stworzonej specjalnie dla Pawilonu Czterech Kopuł – sięga do tematów współczesnych konfliktów dotykających szwedzkich Saamów, które można ogólnie nazwać zaszłościami postkolonialnymi.

Zaproszenie do stworzenia wspólnej instalacji artystów pracujących w bardzo różny sposób, posługujących się odmiennymi mediami jest świadomym wyborem i gwarancją powstania projektu o złożonym i wielowarstwowym przesłaniu.
Wystawa jest zarówno zaproszeniem do refleksji nad faktami historycznymi, które choć ukryte, działają na naszą europejską podświadomość i teraźniejszość, jak i próbą wizualizacji niebezpieczeństw wynikających z posługiwania się nauką jako narzędziem reżimów totalitarnych w walce przeciwko tolerancji i demokracji.

Prezentacji będzie towarzyszył katalog z tekstami kuratorów i naukowców zajmujących się tematami historii badań rasowych w Europie, eugeniki oraz weryfikacją badań IDO, które stanowią ważny przekaz historyczny na temat wojny, okupacji, zagłady, martyrologii.

Jesienią odbędzie się również cykl spotkań interdyscyplinarnych, których wspólnym mianownikiem jest ten– ponownie niestety aktualny – temat rasizmu i jego wpływ na naszą teraźniejszość, m.in. rozwój ruchów nacjonalistycznych w dzisiejszej Europie.

Więcej informacji o wystawie znajduje się na stronie internetowej Muzeum Narodowego we Wrocławiu.